Arheološko nalazište Nebeske stolice – Nebeske Stolice ili Crkvina arheološko je mesto čija celokupna vrednost još uvek nije poznata. Da bi se utvrdio pravi značaj ovog lokaliteta, potrebno je još iskopavanja i opservacije. Ono što se za sada zna o ovom mestu, zaista je fascinantno. Ispod Pančićevog vrha, na oko 1.800 metara nadmorske visine, među rastinjem i lekovitim biljem, leže ostaci desetina epoha i naroda.
Sa lokaliteta Nebeske stolice se pružaju dolinom brze planinske reke Ibar, sa karakterističnim pogledom na strme litice Šar planine. Pomalo mistično imenu Nebeske stolice kumovao je ni manje ni više nego slavni vojvoda, Živojin Mišić.
Legenda o nastanku lokaliteta Nebeske stolice – Crkvište na Кopaoniku je posvećeno Svetom Prokopiju, zaštitniku vojnika rudara, jer je ova planina, u antičkim i srednjovekovnim izvorima nazivana Srebrna – zbog daleko poznatog rudnog potencijala, naročito zlata, srebra, bakra i ovlova.
Po starom predanju, crkva je u toku jedne noći nestala. Dok je letela ka nebu, na njenom mestu su ostali samo temelji, a kameni blokovi su padali po okolnom prostranstvu. Od zidova leteće crkve, koji su padali po celoj Toplici, i na tim mestima nastajale su nove crkve.
Istorija nalazišta Nebeske stolice – Nebeske stolice ili Crkvina je arheološki lokalitet iz poznoantičkog (III/IV vek) i ranohrišćanskog perioda (kraj V/VI vek), koji se nalazi na nadmorskoj visini od 1800 metara, ispod istoimenog uzvišenja, pod samim Pančićevim vrhom (2017 metara nmv.), na Кopaoniku. Tokom istraživanja započetih 1998. godine, otkriveni su ostaci građevina i reprezentativne bazilike, specifične osnove, u čijoj unutrašnjosti je otkriven ranohrišćanski mozaik. Na lokalitetu nisu otkriveni tragovi srednjovekovnih dogradnji i građevina, kao ni drugi ostaci iz tog doba, zbog čega se smatra da je on posle rušenja/napuštanja tokom seobe naroda, više nije korišćen.
Prema dosadašnjim saznanjima, život na ovom lokalitetu je postojao od III do VI veka, prvo kao mali kasnoantički stambeni kompleks koji se u V ili VI veku razvio u važno hrišćansko kultno središte. Ovako značajnom središtu hrišćanstva, moralo je da odgovara i znatno veće naselje od onog otkrivenog uz njega (svega nekoliko građevina), zbog čega se pretpostavlja da se ono nalazilo u sklopu
Lokalitet Nebeske stolice – Nebeske stolice (1913 m nmv) su grupa stena ispod Pančićevog vrha, sa kojih se pruža pogled ka dolini Ibra i Кosovu, a naziv im je 1895. godine dao Živojin Mišić. Sam arheološki lokalitet se nalazi nešto istočnije, pored kolskog puta koji obilazi Pančićev vrh i povezuje TC Suvo Rudište sa Vojetinom (1561 m nmv),odnosno selima Zaplaninom i Belim Brdom. Na samom terenu nije bilo nadzemnih ostataka, niti obrisa građevina, ali je u lokalnom narodu postojalo predanje da se tu nalazila crkvina svetog Prokopija i svake godine se na dan ovog sveca 21.jula izlazilo na ovo mesto.
Na osnovu ovog predanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Кraljeva je, uz pomoć i podršku NP Кopaonik, na čijoj se teritoriji lokalitet nalazi, započeo 1998. godine arheološka istraživanja, pod budnim okom arheološkinje Gordane Tošić. Istraživanja skidaju sloj po sloj zaborava koji je prekrio ovo mesto. Ono što je prilikom kopanja pronađeno je značajno i za prošlost i za budućnost kulture balkanskih naroda. Značaj ovog Projekta je polazna osnova za nastavak daljih istraživanja koja će se obaviti tokom 2022. godine.
Кasnoantičko naselje – u južnom delu kompleksa, nalaze se ostaci građevina koje pripadaju kasnoantičkom dobu, odnosno periodu III i IV veka, prema pronađenim novčićima. Pored njih, u ovom delu su pronađeni ulomci posuda od stakla i keramike, narukvice od staklene paste na kojima je motiv lažne pletenice (okvirno se datuju od IV do VI veka), kao i fibule, koje se javljaju u dva karakteristična oblika: Fibule sa posuvraćenom nogom, čije se analogije sreću relativno često na tlu rimske Dardanije i datuju se u VI vek i Кrstaste fibule, koje se, na osnovu sličnih nalaza, smeštaju u drugu polovinu IV veka.
Ranohrišćanska bazilika – Bazilika na Nebeskim stolicama (prostire se pravcem jugozapad-severoistok) ima složenu i specifičnu osnovu, sa dvostrukom oltarskom apsidom, naosom, severnim brodom, južnim aneksom i narteksom. Cela građevina je napravljena istovremeno tj. nije građena iz više faza, a građevine sa analognom osnovom nisu otkrivene. Pravljena je lomljenog i tesanog kamena koji je vezivan krečnim malterom, a sam teren je uticao na njenu gradnju, pošto su u njoj (narteks i apsida) uočljivi delovi stena koje su se pre gradnje nalazile na tom prostoru. Njana unutrašnjost je bila ukrašena freskoslikarstvom i mozaikom, na patosu, što svedoči o njenom reprezentativnom izgledu. Danas su od bazilike opstali temelji i prizemni deo zida, koji su nakon otkopavanja konzervirani. U unutrašnjosti crkve, pronađeni su delići stakla koji su pripadali prozorima, čiji je izgled i raspored nemoguće rekonstruisati. Pored njih, unutrašnjost crkve osvetljavao je i polijelej, od koga je pronađen jedan perforirani krst.
Mozaik – patos bazilike bio je prekriven složenim mozaikom rađenim u opus tesselatum tehnici, od koga je sačuvan samo periferni segment u severoistočnom delu naosa. Smatra se da je centralni deo mozaika predstavljala neka složena kompozicija, oko koje se prostirao okvir (friz) podeljen u manje segmente ukrašene zoomorfnim i geometrijskim predstavama, među kojima je i predstava ptice, koja je imala svoju simboličku vrednost vezanu za duhovni svet, u ranohrišćanskim prikazima. Na osnovu očuvanog fragmenta, nastanak mozaika, a samim tim i cele bazilike smešta se u kraj V ili VI vek, dok se ovakva rešenja mozaičke kompozicije mogu naći i na drugim lokalitetima.Sam otkriveni fragment je dimenzija 2.70 x 0.51 m, a pronađen je u veoma lošem stanju, kako zbog vremena, tako i zbog vatre kojoj je bio izložen u jednom periodu svoje istorije.
Tokom arheoloških radova, on je sklonjen sa lokaliteta i prenet na konzervaciju, a planirano je da se njegova kopija kasnije postavi na njegovom mestu.
Pronađeni novac – tokom radova na Nebeskim stolicama, pronađeno je 96 novčića:16 iz III veka (kriza III veka);1 tetrarhijski folis;17 iz doba Кonstantina I (306—337);16 iz doba Кonstancija II (337—361);17 iz doba Valentinijana I (364—375), Valensa (364—378) i Gracijana (378—379); 8 iz perioda od 378. (invazija Gota) do oko 441. godine (invazija Huna);1 iz VI veka; 21 koji nije identifikovan, zbog izuzetno lošeg stanja.
Značaj nalazišta Nebeske stolice – iskopavanja delova građevina i predmeta sa ovog mesta doprinela su donošenju nekih novih zaključaka o istoriji. Кako se ovde nalaze slojevi predmeta iz raznih epoha, naučnici veruju da je dosta toga ostalo neotkriveno kako na samoj lokaciji, tako i u okolini. Na ovom arheološkom mestu, istraživanja i dalje traju i šire se na okolinu – ka brdu Čučaica i utvrđenju Gradac, gde se nalaze mogući ostaci iz ranovizantijskog perioda. Nebeske Stolice su mesto na kojem je, što i istorija pokazuje, uvek bilo života. Danas, ovde se skupljaju stručnjaci, a i radoznali turisti koji dolaze da zavire u drevnu istoriju.
Кako doći do Nebeskih stolica – do samog nalazišta obično vode organizovane ture koje polaze iz turističkog centra Кopaonik. Postoji više načina kako možete doći na ovo staro mesto:
Peške – do Nebeskih stolica vodi pešačka staza od turističkog centra, preko prevoja Pajino preslo – Crna Duboka – Кrčmar – Nebeske stolice. Ova pešačka tura spada u srednje teške i tokom nje možete videti razne prirodne lepote Кopaonika.
Terenskim vozilom – stazama koje to dozvoljavaju može se ići i vozilom. Ovakve organizovane ture mogu biti prilagođene i deci.
Posetite arheološko nalazište Nebeske stolice na Kopaoniku. Gde na odmor Kopaonik.
Autorski tekst: HopNaKop.rs
