Planina Kopaonik, poznata danas kao najveći zimski turistički centar u Srbiji, krije u svojim visinama brojne priče — među njima i onu o vrhu koji je kroz decenije menjao ime, značenje i ulogu. Danas ga svi znaju kao Pančićev vrh, najvišu tačku Kopaonika sa 2.017 metara nadmorske visine. Međutim, pre nego što je dobio to ime, ovaj vrh se zvao Milanov vrh.

Kako je dobio ime Milanov vrh?

Naziv Milanov vrh pojavio se najverovatnije u poslednjoj trećini 19. veka, u vreme kada je na prestolu bio knez Milan Obrenović, kasnije krunisan za kralja Srbije (vladao kao kralj od 1882. do 1889. godine). Iako ne postoje sačuvani zvanični dokumenti koji precizno određuju datum imenovanja vrha, ovaj naziv se pojavljuje na geografskim kartama i u putopisima iz tog perioda. Uobičajena praksa tadašnje Srbije bila je da se važne prirodne tačke i lokaliteti imenuju po vladarima, čime se simbolično označavala državna teritorija, ali i odavala čast monarhu.

Milanov vrh je u to vreme bio nedostupan, nepristupačan i poznat samo planinarima, geolozima, rudarima i prirodnjacima. Ipak, bio je najviša tačka Srbije južno od Save i Dunava, i kao takav imao je simbolički značaj za nacionalni identitet mlade države.

Promena imena: Pančićev vrh

Tek sredinom 20. veka dolazi do promene imena. Godine 1951, najviši vrh Kopaonika dobija novo ime — Pančićev vrh, u čast Josifa Pančića (1814–1888), utemeljivača moderne botanike u Srbiji, predsednika prve Srpske akademije nauka i velikog istraživača flore Balkana.

Pančić je prvi naučno istraživao biljni svet Kopaonika i otkrio brojne biljne vrste, među kojima je najpoznatija Pančićeva omorika, endemska vrsta četinarskog drveta. Iako je omoriku otkrio na Tari, Pančić je značajan deo svoje naučne pažnje posvetio i Kopaoniku. Zbog tog doprinosa, ali i njegove simbolične uloge kao čoveka nauke i obrazovanja, odlučeno je da njegovi posmrtni ostaci budu preneseni iz Beograda na najviši vrh Kopaonika.

Tada je na vrhu sagrađen mauzolej u kome je Josif Pančić sahranjen, čime je vrh dobio novu, gotovo svetilišnu ulogu — postao je spoj prirode, nauke i nacionalne zahvalnosti. Uz mauzolej, postavljena je i tabla sa natpisom:

„Josifu Pančiću – srpski narod.“

Ime koje istorija nije zaboravila

Iako je danas zvanično poznat kao Pančićev vrh, ime Milanov vrh ostaje deo istorijskog i geografskog nasleđa Srbije. Spominje se u starim vojnim i topografskim kartama, arhivima i beleškama geografa i putopisaca iz 19. veka. Neki stariji meštani iz okoline Kopaonika i dalje ponekad koriste to ime, kao podsetnik na vreme kada su planine nosile imena kraljeva, a priroda se tek počinjala naučno osvajati.

Ova promena imena nije samo čin preimenovanja – ona odražava promenu vrednosti jednog društva. Od simbolike moći (kraljevskog imena), do simbolike znanja i nauke (ime Pančića), priča o ovom vrhu svedoči o razvoju srpskog društva, države i kulture u poslednjih 150 godina.

Zaključak

Milanov vrh, danas poznat kao Pančićev vrh, više nije samo geografski pojam. On je svedočanstvo o vremenu, politici, nauci i kulturi. Njegova istorija podseća nas da planine, pored prirodne lepote, često čuvaju i slojeve zaboravljenih, a važnih priča.

Literatura i istorijski izvori

🔹 1. Vladimir Đorđević – „Kopaonik i njegovo podneblje“ (1890)
Jedan od prvih sveobuhvatnih prikaza planine Kopaonik.

U ovom delu se koristi naziv Milanov vrh kao najviša tačka planine.

Autor detaljno opisuje fizičko-geografske karakteristike, klimatske uslove i biljni svet Kopaonika iz perspektive 19. veka.

🔹 2. Josif Pančić – „Flora Kneževine Srbije“ (1874)
Pančić je u ovom delu obradio i biljni svet Kopaonika, iako omoriku nije otkrio na ovoj planini.

Njegovo naučno delovanje i terenska istraživanja dala su osnovu da mu vrh bude posvećen.

🔹 3. Stare vojne i topografske karte Kraljevine Srbije (kraj 19. veka)
Na kartama iz tog perioda jasno je označen naziv Milanov vrh (npr. karte iz serije austrijskog vojnog geografskog zavoda).

Ove karte se čuvaju u Arhivu Srbije i digitalnim zbirkama Geografskog instituta „Jovan Cvijić“ SANU.

🔹 4. Geografski institut SANU – „Zbornik radova o Kopaoniku“ (razni autori, više brojeva)
Više naučnih radova iz oblasti geografije, ekologije i istorije planinskih toponima.

Neki autori spominju istorijat imena Pančićevog vrha, kao i okolnosti njegove promene 1951. godine.

🔹 5. Arhiva Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU)
Dokumentacija o prenosu posmrtnih ostataka Josifa Pančića na Kopaonik.

Zabeleženi govori i zapisnici iz 1951. godine kada je vrh zvanično preimenovan.

🔹 6. Milisav Lutovac – „Naselja i poreklo stanovništva: Kopaonik“ (SANU, 1958)
Detaljna etnografska i geografska studija o Kopaoniku, u kojoj se takođe pominju stari lokalni nazivi, među kojima je i Milanov vrh.

🔹 7. Enciklopedija Jugoslavije (JLZ, Zagreb, 1965–1971)
Pod odrednicom Kopaonik, navodi se promena imena vrha, kao i značaj Josifa Pančića za planinsku floru Srbije.

✅ Napomena:
Zbog fragmentarnog istorijskog traganja i političkih promena kroz vekove, neki od dokaza o upotrebi imena “Milanov vrh” su indirektni i mogu se pronaći kroz:

putopise iz 19. veka,

geografske beleške,

fotografije karata,

kao i usmena svedočenja iz lokalnih sredina.